معیارهای علم چیست؟
گامی اساسی در تمایز دانش و ارتقای پژوهش‌های شما
در دنیای پیچیده دانش، همواره این پرسش اساسی مطرح بوده است:
چه چیزی "علم" را از "شبه علم"، "ضدعلم" و حتی "غیرعلم" (مانند فلسفه) متمایز می‌کند؟
برای پاسخ به این سوال بنیادین و ارتقای پژوهش‌های شما، لازم است به معیارهای مورد توافق دانشمندان بپردازیم تا بتوانیم به‌روشنی مرزهای علمی را مشخص کنیم.
به‌طور کلی، پنج معیار عمده برای جدا کردن یک نظریه علمی از نظریه‌ای غیرعلمی وجود دارد که در ادامه به اولین و شاید اساسی‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
- 1. آزمون‌پذیری عمومی: محک نهایی هر ادعای علمی
یکی از بنیادی‌ترین معیارهای علمی، "آزمون‌پذیری عمومی" است. این بدان معناست که موضوعات، قوانین، تئوری‌ها و توضیحات علمی باید فارغ از تعصبات و دیدگاه‌های شخصی، نزد عموم دانشمندان قابل آزمایش باشند.
اگر نتوان قضایا و احکام ادعای علمی بودن را آزمایش کرد، نمی‌توان صحت یا کذب آن‌ها را ثابت کرد و حتی روشی برای اثبات خطا یا واقع بودنشان در دسترس نخواهد بود.
نکته حائز اهمیت اینجاست که "آزمون‌پذیری" با "آزمایش شده بودن" تفاوت دارد.
به عنوان مثال، پیش از سفر انسان به ماه، جمله "در سطح تاریک ماه کوه‌هایی وجود دارد" یک قضیه و حکم "قابل آزمایش" بود، هرچند در آن زمان امکان آزمایش مستقیم آن وجود نداشت و هنوز آزمایش نشده بود، اما با پیشرفت پژوهش‌های فضایی در دهه‌های بعد، این امکان فراهم شد و این قضیه مورد آزمایش قرار گرفت. این معیار، به علم اعتبار می‌بخشد و آن را از ادعاهایی که راهی برای بررسی تجربی ندارند، جدا می‌کند و نقشی کلیدی در ارزیابی و انتخاب مسیرهای پژوهشی ایفا می‌کند.
- 2. عینیت و اعتبار: ستون‌های استوار دانش در مسیر پژوهش‌های شما
در ادامه بررسی معیارهای علمی که علم را از دیگر حوزه‌ها متمایز می‌سازد، به دو اصل کلیدی دیگر می‌رسیم که به عمق و گستره آزمون‌پذیری عمومی می‌افزایند.
علم در جوهره خود، فراتر از تئوری‌ها و فرضیه‌های ذهنی صرف است؛ هدف نهایی آن، آزمایش این فرضیات و سنجش مطابقت آن‌ها با واقعیت جهان خارج است.
اگر یک فرضیه در دنیای عینی قابل تأیید نباشد، رسیدن به توافق عمومی دانشمندان بر سر آن ناممکن خواهد بود.
به عنوان نمونه‌ای بارز، نیوتن با طرح فرضیه جاذبه و ارائه‌ی روش‌های قابل آزمایش برای نظریات خود، زمینه را برای توافق عمومی جامعه علمی فراهم آورد. همچنین، لویی پاستور با فرضیه‌ی وجود میکروارگانیسم‌ها به عنوان عامل عفونت (تئوری میکروبی)، از طریق آزمایش‌هایی که برای همگان قابل تکرار بودند، واقعیت و صحت نظریه ذهنی و شخصی خود را در عالم خارج به اثبات رساند. این رویکرد، بنیان علم را بر مشاهدات تجربی و شواهد قابل راستی‌آزمایی بنا می‌نهد.
عینیت علوم نیز از همین معیار بنیادی آزمون‌پذیری نشأت می‌گیرد.
علم فارغ از تعصبات فرهنگی، شخصی و نژادی عمل می‌کند.
هر پژوهشگر و دانشمند، با بهره‌گیری از شیوه‌های مشاهده و آزمایش همگانی، قادر است یک مسئله علمی را تأیید یا رد کند.
روش علم، تکیه بر تجربه و مشاهده جمعی است، نه تجربه‌ی شخصی و درونی. این بدان معناست که موضوعات علمی باید قابلیت تبادل و درک یکسان بین افراد گوناگون را داشته باشند و در مرحله بعد، تمامی این افراد بتوانند آن‌ها را مورد آزمایش قرار دهند. این ویژگی، علم را به زبانی جهانی تبدیل می‌کند که برای همگان قابل فهم و راستی‌آزمایی است.
با این حال، آزمون‌پذیر بودن به تنهایی برای یک نظریه‌ی علمی کافی نیست؛
معیار دوم و مکمل، "اعتبار" است.
هر نظریه پس از آزمایش باید با واقعیت مطابقت داشته باشد، یا دست‌کم بیشترین احتمال نزدیکی با واقعیت را ارائه دهد. در حالی که آزمون‌پذیری صرفاً نشان می‌دهد که می‌توان درست یا غلط بودن نظریه را تعیین کرد، اعتبار بر نتیجه‌ی این آزمون‌پذیری تأکید می‌ورزد. این نتیجه‌ی آزمایش است که اعتبار یا بی‌اعتباری یک نظریه را معین می‌کند.
ادعاهای بسیاری ممکن است قابل آزمایش باشند، اما در نهایت، تنها آن‌هایی را می‌پذیریم که واقعیت و اعتبار دارند و ادعاهایی که صحتشان ثابت نشود، کنار گذاشته می‌شوند.
- 3. روشنی و دقت: وضوح در مفاهیم علمی
مفاهیم علمی باید همواره روشن، دقیق و خالی از هرگونه ابهام و رمز باشند.
واژگانی نظیر الکترون، وزن مخصوص، و جرم، همگی دارای تعریف مشخص و روشنی در علم هستند.
این وضوح بنیادین، امکان درک جهانی و تکرارپذیری آزمایش‌ها را فراهم می‌آورد.
- 5. یکپارچگی و وحدت ساختاری: انسجام در نظریه‌های علمی
نظریه‌های علمی باید یک نظام یکپارچه و یک‌دست را تشکیل دهند و از هرگونه تضاد داخلی عاری باشند.
مجموعه‌ای از قضایای نامربوط و ناپیوسته، هرگز نمی‌توانند مشخصات یک نظریه علمی را داشته باشند.
علم به شیوه‌ی فرضی-استنتاجی (hypothetico-deductive) پیش می‌رود؛ این شیوه شامل مراحل گام به گام است:
- برخورد با یک مسئله
- ابداع یک فرضیه، نظریه، یا قانون برای توضیح و حل مسئله
- استنتاج احکامی قابل مشاهده از آن
- آزمایش این احکام و تعیین صحت یا خطا بودن آن‌ها
با پیروی از این شیوه است که به شبکه‌ای از قضایای متحد و منسجم دست می‌یابیم، نه صرفاً مجموعه‌ای از اطلاعات صحیح اما متفرق.
شاید تی. اچ. هاکسلی به همین نکته اشاره دارد که می‌گوید: «علم عبارت است از عقل سلیمی که سازمان یافته است.» تفاوت علم با معلومات عمومی یا سایر دانستنی‌ها دقیقاً در همین یکپارچگی ساختاری و انسجام منطقی آن نهفته است.
موسسه ماد دانش پژوهان با تکیه بر روش‌های پژوهشی مدون و تیم متخصص خود، به پژوهشگران یاری می‌رساند تا پژوهش‌هایشان از یکپارچگی منطقی برخوردار بوده و نتایج آن‌ها به یک سیستم منسجم از دانش بیفزاید. - 6. جامعیت و فراگیری: قدرت توضیح‌دهندگی بی‌نهایت علم
یک مسئله علمی باید حداکثر قدرت توضیحی را داشته باشد و توانایی تبیین پدیده‌هایی را که نظریه‌های دیگر قادر به توضیحشان نیستند، دارا باشد. این فراگیری و جامعیت نه تنها باید توضیح‌دهنده‌ی احکام قبلی باشد، بلکه باید توضیح مسائل ناشناخته و جدید دیگری را نیز در برگیرد.
نظریه جاذبه نیوتن، تنها سقوط سیبی از درخت را توصیف نمی‌کند، بلکه حرکات اجرام سماوی و قوانین جذر و مد را نیز روشن می‌سازد.
باید یادآوری کرد که منظور از جامعیت علم، علم کنونی ماست که البته آخرین و نهایی‌ترین گزارش علمی از جهان نخواهد بود؛ این فراگیری و جامعیت همواره در حال افزایش است و پیوسته دانش ما را نسبت به پدیده‌ها گسترش می‌دهد.
علم نه تنها با فرضیه‌ها و نظریات خود، بلکه با وسایل و ابزارهای متعدد (مانند میکروسکوپ، اسپکتروسکوپ، تلسکوپ و رادیوتلسکوپ) امکاناتی فراتر از حواس انسانی در اختیار ما می‌گذارد. این ابزارها حواس ما را تقویت کرده و ما را قادر می‌سازند به جهان‌های بسیار کوچک میکروارگانیسم‌ها و دنیای بی‌نهایت بزرگ ستارگان و دنیای پنهان مولکول‌ها راه یابیم و بدین ترتیب دانش خود در باب جهان را تکمیل کرده و جامعیت و فراگیری بیشتری به آن ببخشیم.
دیدگاه علمی با تلاش و کوشش مداوم همه‌ی دانشمندان و بهره‌گیری از روش‌های دقیق فوق به دست می‌آید و حاصل صدها سال کار پیگیر فکری و عملی است.
مادینو: بنیان‌گذار پژوهش‌های ماندگار در دنیای علم
اگر یک قانون، فرضیه، یا نظریه علمی با پنج معیار فوق (آزمون‌پذیری عمومی، اعتبار، روشنی و دقت، یکپارچگی و وحدت ساختاری، و جامعیت و فراگیری) هماهنگی داشته باشد، می‌توان گفت علمی است، وگرنه غیرعلمی خواهد بود.
وقتی می‌گوییم نظریه‌ای غیرعلمی است، منظورمان این نیست که بی‌فایده، ناپسند و بی‌ارزش است، بلکه منظور این است که پنج معیار مربوط به علم را ندارد و در نتیجه خارج از دایره‌ی علم است.
نگارش پروپوزال - عنوان پژوهش - مقاله ISC
Phone: 021-88524117, 021-44268545
WhatsApp/Telegram: 09102340118
Email: info@118daneshgah.com
Website: 118daneshgah.com
۱۰:۴۳
- ۱ بازديد
- ۰ ۰
- ۰ نظر